પંચકર્મ શું છે?




  • પંચકર્મ શું છે?

        પંચકર્મ આયુર્વેદની એક વિશિષ્ટ પ્રકારની સારવારની રીત છે. સામાન્ય રીતે કોઇ પણ રોગ માં આપણે દવાઓ લઇએ છીએ, કે જે દવાઓથી તે રોગના કારણરૂપ કચરો ધીમે ધીમે શરીરમાં ઓછો થાય છે. જ્યારે પંચકર્મ સારવાર વડે એ કચરો એકીસાથે શરીરની બહાર કાઢી નાખવામાં આવે છે. જેવી રીતે મેલા કપડાને ધોવાથી તેમાં રહેલા ડાઘ – અશુદ્ધિઓ દૂર થઇ જાય તેવી જ રીતે પંચકર્મથી શરીરની સાફસફાઇથી શરીરની અંદર રહેલ કચરો દૂર થઇ જાય છે. આયુર્વેદ મુજબ વાયુ-પિત્ત-કફ એ રોગ કરનારા કારણોમાં મુખ્ય છે, આ ત્રણેયને દોષ કહેવામાં આવેલ છે. આ દોષોના મુખ્ય સ્થાન રૂપ જે ભાગ કહ્યા છે, તે ભાગમાંથી પંચકર્મ દ્વારા તે દોષને દૂર કરવામાં આવે છે.

  • વમન: ઊલટી દ્વારા વધેલા દોષોને બહાર કાઢવાની પ્રક્રિયા 
  • વિરેચન: ઝાડા દ્વારા વધેલા દોષોને બહાર કાઢવાની પ્રક્રિયા
  • બસ્તી: મળમાર્ગ વાટે ઔષધીય દ્રવ્ય શરીરમાં દાખલ કરીને વધેલા દોષોને બહાર કાઢવાની પ્રક્રિયા 
  • નસ્ય: નાક વાટે ઔષધીય દ્રવ્ય શરીરમાં દાખલ કરીને વધેલા દોષોને બહાર કાઢવાની પ્રક્રિયા
  • રક્તમોક્ષણ: લોહીમાં વધેલા દોષોને વિવિધ રીતે દૂર કરવાની પ્રક્રિયા
  • રોગ કેવી રીતે થાય છે? એની સારવારમાં પંચકર્મની શું ભૂમિકા?
        આહાર-વિહારમાં અયોગ્ય આચરણથી કે આગંતુક કારણથી શરીરમાં રહેલા શારીરિક અને માનસિક દોષોમાં વધ-ઘટ થાય છે. અને એ દોષોના સ્થાન અને તીવ્રતા અનુસાર વિવિધ રોગ ઉત્પન્ન થાય છે. પંચકર્મ દ્વારા રોગ થવાની આ પ્રક્રિયાને તોડવામાં મદદ થાય છે. એક તો જે મલ રૂપ કચરો એકઠો થાય તે પંચકર્મથી દૂર કરી શકાય છે. જેથી રોગની શરૂઆતનુ કારણ દૂર થાય છે. બીજુ ચયાપચયમાં જે ગડબડ ઉભી થઇ હોય તેને પંચકર્મથી દૂર કરી શકાય છે. ઉપરાંત પંચકર્મ કરાવ્યા બાદ શરીરના મૂળભૂત બંધારણના ઘટકોમાં જે વિકૃતિ આવી હોય તે દૂર થઇને સામાન્ય અને પ્રાકૃત અવસ્થામાં આ ઘટકોનું નિર્માણ કરી શકાય છે.

  • સ્વસ્થ વ્યક્તિ પંચકર્મ કરાવી શકે?
        પંચકર્મ શરીર- શુદ્ધિની પ્રક્રિયા છે. જે રોગને અટકાવવામાં મદદરૂપ થાય છે. એટલે કોઈ રોગ થાય એની પહેલા જ આગમચેતી રૂપે નિયમિત પંચકર્મ કરવાથી નીરોગી રહી શકાય છે.


 

ડૉ. વિશાલ કે. મોતા
કન્સલ્ટિંગ આયુર્વેદ પંચકર્મ ફીઝિશિયન,
નાડી ચિકિત્સક, પેઈન મેનેજમેન્ટ સ્પેશિયાલિસ્ટ 
Appointment: 9099 587 627

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

આયુર્વેદ શું છે?

Image
આયુર્વેદ શું છે? સામાન્ય રીતે કોઈ ભારતીય આયુર્વેદથી અજાણ નહીં હોય. આયુર્વેદ આદિકાળથી ચાલ્યું આવતું ભારતીય સંસ્કૃતિનું ઘરેણું છે. આયુર્વેદના અત્યારે ઉપલબ્ધ ગ્રંથો પણ આસરે ૫૦૦૦ વર્ષ પૂર્વે લખાયા છે. આયુર્વેદ શબ્દ સંસ્કૃત ભાષાના બે શબ્દો आयुः અને वेद ના સંયોગથી સર્જાયો છે. आयुः એટલે જીવન वेद એટલે વિજ્ઞાન આયુર્વેદ એટલે જીવનનું વિજ્ઞાન જીવન કેવી રીતે જીવવું? એ કળાને ઉજાગર કરતું વિજ્ઞાન એટલે આયુર્વેદ. કેવી રીતે નીરોગી રહેવું, કેવી રીતે રોગોમાંથી મુક્તિ મેળવવી, કેવી રીતે મોક્ષ મેળવવું આ દરેક પ્રશ્નો નો ઉત્તર એટલે આયુર્વેદ. આયુર્વેદ માત્ર શારીરિક સ્વાસ્થ્ય જ નહીં, પરંતુ માનસિક અને આધ્યાત્મિક સ્વાસ્થ્યની પણ વાત કરે છે. ટૂંકમાં આયુર્વેદ એટલે શરીર, મન અને આત્માને સંતુલનમાં રાખીને જીવન જીવતાં શીખવું વિજ્ઞાન. ડૉ. વિશાલ કે. મોતા કન્સલ્ટિંગ આયુર્વેદ પંચકર્મ ફીઝિશિયન, નાડી ચિકિત્સક, પેઈન મેનેજમેન્ટ સ્પેશિયાલિસ્ટ  Appointment: 90995 87627
Read more

Drumstick or Magic stick?

Image
      आजकल सहिजन (સરગવો) को सुपर फूड के जैसे उपयोग में लिया जाता है। जैसे ये drumstick न हो कर magic stick हो। इसके पाउडर एवं टेबलेट्स अत्यंत लोकप्रिय हैं। बच्चा बच्चा इसके बीज, छाल एवं पत्तों के बारे में जानता है। पर आयुर्वेद के नाम से बेची जा रही इस औषधि के बारे में आयुर्वेद क्या कहता है ये आप जानते हैं? क्या सच में सहिजन (સરગવો) सुपर फूड है?  क्या सच में इसे हररोज खाना चाहिए?   अगर न्यूट्रिशनिस्ट की मानो तो इसमें बोहोत सारे विटामिंस एवं मिनरल्स हैं। एंटीऑक्सिडेंट एवं एंटीडायाबीटीक है। इससे ताकत बढ़ती है, दांत एवं हड्डियां मजबूत होती हैं, जीम जाने वाले लोगों की मांसपेशियां मजबूत होती हैं। इसमें भरपूर प्रोटीन होता है।   पर पर पर...   इस सुपर फूड को आचार्य भावप्रकाश अपने निघंटु में गुडूच्यादी वर्ग में लिखते हैं। मतलब आयुर्वेद तो इसे औषधि मानता है!! सिर्फ फूड नहीं, उससे कहीं ज्यादा।   आयुर्वेद के मतानुसार सहीजन कटु रसात्मक होता है, उसका विपाक भी कटु है, स्वभाव से तीक्ष्ण एवं उष्ण है। तो कफ एवं वात दोष को तो कम करेगा पर ये पित्त एवं रक्त दोष को बढ़ा...
Read more